Tratak

Concentratieoefeningen vormen een essentieel onderdeel van yoga omdat ze een belangrijke opstap zijn naar meditatie. Concentratie brengt de innerlijke rust die meditatie mogelijk maakt. Tratak is een heel directe, simpele en zeer effectieve concentratietechniek, die makkelijk te leren is en door iedereen kan worden beoefend.
Bij het beoefenen van tratak wordt gebruik gemaakt van ons gezichtsvermogen, het woord ‘tratak’ betekent ‘constant staren’. Door te staren naar een punt of object zonder met de ogen te knipperen, focus je de ogen en daarmee de geest. Tijdens het staren wordt alleen het gekozen object gezien en niets anders. Verschillende objecten lenen zich voor het beoefenen van tratak, zoals een bloem, een kristal, een zwarte punt, een yantra, een foto van een god of godin en zelfs de volle maan of je eigen schaduw, maar wellicht het meest bekend is het gebruik van een kaarsvlam. Door het staren naar het object komt de geest tot rust en het compleet opgaan in het object zorgt ervoor dat je je helemaal terugtrekt uit het contact met de buitenwereld.

Het object waar de aandacht op wordt gericht kan extern zijn en dan wordt de oefening bahir tratak genoemd. Het object kan ook intern zijn en dan wordt de oefening antar tratak genoemd. Antar tratak maakt gebruik van een heldere en stabiele visualisatie van een object. Bahir tratak kan op zichzelf beoefend worden, maar wordt meestal gecombineerd met antar tratak. De meest effectieve, maar ook de moeilijkste vorm is volledige antar tratak.
Er zijn verschillende fases in de beoefening van tratak, van eenvoudige naar meer geavanceerde vormen. Bij de eerste fase staar je net zolang naar het object totdat je ogen gaan tranen of heel vermoeid raken. Dan sluit je de ogen en concentreer je je op het nabeeld. Vervaagt het nabeeld, dan open je de ogen weer om naar het object te staren. De tijd dat je kunt blijven staren zal met regelmatige beoefening toenemen.
Het is belangrijk het object zorgvuldig te kiezen, aangezien de objecten veelal symbolen zijn die effect hebben op het onderbewuste en daarmee iets in ons losmaken. Kies je bijvoorbeeld een afbeelding van de woeste godin Kali om je aandacht op te richten, dan kan dat heftige reacties geven. Een kaarsvlam is daarom het meest eenvoudig en het veiligst.
Heb je eenmaal een object gekozen, probeer dan niet meer van object te veranderen, omdat je dan eigenlijk weer van voren af aan moet beginnen om je geest op te laten gaan in het object. Wanneer telkens hetzelfde object wordt gezien, raken de hersenen daaraan gewend en stoppen met het registreren van het object. Deze gewenning gaat gepaard met een toename van de alphagolven wat wijst op een verminderde visuele aandacht voor de buitenwereld.

Tratak heeft veel positieve effecten, waarvan het kalmeren van de geest een hele belangrijke is. Dit maakt niet alleen een meditatieve ervaring mogelijk, maar verbetert het geheugen, vermindert stress en slapeloosheid. Tratak verbetert het concentratievermogen en het gezichtsvermogen en heeft een therapeutisch effect bij depressie en angststoornissen.